Week 5 – Geld maakt gelukkig (als je het goed doet) (Gedrag&Geld Series)

Inleiding

“Geld maakt niet gelukkig.” Een uitspraak die we allemaal kennen, maar klopt die wel? Geld kan bijdragen aan geluk – alleen niet altijd op de manier die we verwachten. Zodra basisbehoeften zijn vervuld, is het niet langer het absolute bedrag dat we verdienen dat ons welzijn bepaalt, maar hoe we dat geld besteden.

Stel je Anna en Sara voor.

• Anna koopt van haar bonus de nieuwste Iphone 17. Anna voelt zich ontzettend blij met haar telefoon en laat hem aan iedereen eventjes zien. Maar al snel went ze eraan en wordt de telefoon onderdeel van de dagelijkse routine.

• Sara gebruikt hetzelfde bedrag voor een weekendje weg met haar gezin. Maanden later denkt ze nog steeds met plezier terug aan de gezamenlijke momenten.

Dit voorbeeld laat zien dat sommige uitgaven een terugkerend geluk of mooie herinneringen kan opleveren, terwijl andere uitgaven na een tijdje geen toegevoegde waarde oplevert voor je eigen geluk en soms er juist voor zorgt dat je verwachtingen (je "standaard") blijvend verhoogd is.

Waarom is dat zo? En hoe kunnen we onze uitgaven beter richten op duurzame tevredenheid en welzijn?

In dit artikel onderzoeken we de belangrijkste mechanismen uit de wetenschap: ervaringen versus materiële goederen, tijd kopen, prosociaal uitgeven, variatie tegen gewenning en identiteitsgebonden consumptie. We verbinden deze inzichten bovendien met de eerdere thema’s uit de serie: loss aversion (week 1), mental accounting (week 2), planners versus doeners (week 3) en stress & identiteit (week 4).

Geld maakt gelukkig?

De kracht van ervaringen

Onderzoek toont consequent aan dat ervaringen meer geluk opleveren dan spullen. Waar een nieuwe jas of telefoon snel “normaal” wordt, blijven ervaringen levendig aanwezig in ons geheugen. Bovendien delen we ervaringen vaak met anderen, waardoor ze onze sociale relaties versterken – en sociale verbondenheid is één van de sterkste voorspellers van welzijn.

• Herinneringen blijven leven: we kunnen een vakantie of concert keer op keer herbeleven.

• Minder vergelijking: spullen nodigen uit tot vergelijken (“wie heeft de grootste auto?”), terwijl ervaringen minder meetbaar en vooral erg persoonlijk zijn.

• Verbinding: gezamenlijke ervaringen smeden banden die langer doorwerken dan bezit. In onze vriendengroep worden met regelmaat oude foto's van jaren geleden gedeeld van momenten die we samen hebben meegemaakt.

📄 Onderzoeken:

• Nicolao, Irwin & Goodman (2009) toonden aan dat ervaringen meer geluk opleveren dan materiële aankopen, mits de ervaring positief was.

• Stenlund et al. (2024) bevestigden dat ook alledaagse uitgaven aan ervaringen en onderwijs bovengemiddeld bijdragen aan positieve emoties.

Link met eerdere weken

• Loss aversion (week 1): veel mensen aarzelen om geld “kwijt te raken” aan ervaringen, omdat spullen tastbaar blijven en ervaringen “weg” zijn na afloop. Toch blijkt uit onderzoek dat juist die “vergankelijke” ervaringen meer langdurig geluk opleveren.

• Mental accounting (week 2): we reserveren vaak aparte mentale potjes voor spullen (“investering”) versus ervaringen (“luxe”). Maar het is rationeler om ervaringen in de “investering in geluk”-categorie te plaatsen.

  
  

Tijd kopen

Waarom tijd waardevoller is dan spullen

In een wereld waarin tijdsdruk een van de grootste stressfactoren is, blijkt tijd kopen een van de meest effectieve manieren om welzijn te vergroten. Door huishoudelijke taken uit te besteden of reistijd te verkorten, winnen we ruimte voor de dingen die er écht toe doen: rust, relaties, persoonlijke groei.

Dit is iets dat wij zelf nog moeten leren. Rationeel gezien weten wij bijvoorbeeld dat een dag minder werken ons in deze fase van ons leven meer rust zou kunnen geven, maar we durven deze stap niet te zetten omdat wij hierdoor onze doelen op langere termijn later zullen halen, of dat het een negatief effect kan hebben op onze carrière.

Hoe kijken jullie zelf hier naar? Laat het weten in de comments.

📄 Onderzoeken:

• Whillans et al. (2017) lieten zien dat mensen die geld besteden aan tijdbesparende diensten gelukkiger zijn dan zij die materiële goederen kopen.

• In een longitudinale studie toonden Whillans, Macchia & Dunn (2019) aan dat afgestudeerden die tijd boven geld waarderen een jaar later significant gelukkiger waren.

  
  

Link met eerdere weken

• Planners vs. Doeners (week 3): planners investeren vaak in de toekomst (bijv. sparen), maar vergeten soms tijd in het heden. Tijd kopen is een manier om de planner én de doener in balans te brengen.

• Stress & Identiteit (week 4): tijdsdruk tast ons gevoel van controle en identiteit aan. Geld inzetten om tijd terug te winnen is dus niet alleen praktisch, maar ook psychologisch herstellend.

  
  

Prosociaal uitgeven

De kracht van geven

Een van de meest consistente bevindingen uit de psychologie: geven maakt gelukkig. Het effect is vaak sterker en duurzamer dan geld aan onszelf besteden. Nederland is 1 van de landen die het meest geeft aan goede doelen, namelijk driekwart van de mensen in Nederland.

Waarom werkt dit?

• Sociale verbondenheid: geven creëert dankbaarheid en versterkt relaties.

• Betekenis: prosociaal gedrag sluit aan bij waarden en zingeving.

• Positieve emoties: de vreugde van de ander werkt besmettelijk.

• Identiteit en eigenwaarde: Door te geven of te doneren verhoog je je gevoel van eigenwaarde.

Voor de lezer die bekent zijn met Dave Ramsey; Het geven is een groot onderdeel van zijn methodiek. Hij gelooft (letterlijk want de basis van zijn methodiek is Christelijk) erin dat het geven een belangrijk onderdeel is van je eigen succes. Net zoals als veel andere gelovige geeft hij 10% van zijn inkomen (tenminste dat beweerd hij) aan zijn kerk.

Wij zelf zijn nog niet zo vrijgevig. Uiteraard helpen wij onze familieleden waar wij kunnen en geven wij geregeld aan goede doelen, zoals zo veel Nederlanders. Het is echter nog geen vast onderdeel van ons (financiële) leven. Het is wellicht tijd om geld of tijd vrij te maken om meer waarde toe te voegen aan onze "community". (Iets om over na te denken).

📄 Onderzoeken:

• Aknin, Dunn & Norton (2020) bevestigden dat prosociaal uitgeven systematisch leidt tot meer geluk.

• Mogilner & Norton (2016) toonden aan dat de sociale dimensie (samen geven of het effect zien) cruciaal is.

  
  

Link met eerdere weken

• Mental accounting (week 2): door een apart “geef-potje” te maken, voorkomen we dat prosociaal gedrag onder druk verdwijnt.

  
  

Variatie tegen gewenning

Het probleem van gewenning

Stel je voor: je koopt een prachtige nieuwe auto. De eerste weken geniet je van de geur van het leer, de krachtige motor en de complimenten van vrienden. Maar na een paar maanden voelt de auto gewoon als… jouw auto. De glans is eraf. Dit fenomeen noemen psychologen hedonische adaptatie: de neiging van mensen om te wennen aan nieuwe omstandigheden, positief of negatief.

De term gaat terug op de klassieke observatie dat mensen vaak terugkeren naar een “basisniveau van geluk”, zelfs na ingrijpende gebeurtenissen. Een grote aankoop of een promotie kan tijdelijk euforie brengen, maar na verloop van tijd wordt het de nieuwe norm. Zoals de econoom Richard Easterlin ooit stelde: “More money does not necessarily mean more happiness—because expectations and comparisons keep rising.”

Strategie: variatie

Hoe doorbreek je dat patroon? Het antwoord: variatie.

Wanneer we steeds hetzelfde kopen of beleven, neemt het effect snel af. Een wekelijks etentje in exact hetzelfde restaurant kan na verloop van tijd routine worden, terwijl het uitproberen van nieuwe keukens of verrassende gerechten de ervaring fris houdt. Variatie herstelt de “nieuwigheid” die onze hersenen prikkelt en voorkomt dat geluk vervaagt.

Praktische voorbeelden:

• In plaats van elk jaar naar dezelfde vakantiebestemming te gaan, kies je afwisselend voor een stedentrip, een natuurreis of een culturele ervaring.

• Wissel je dagelijkse koffie-to-go af: soms met een vriend(in), soms in een nieuw koffietentje, soms met een luxe gebakje erbij.

• Plan kleine verrassingen voor jezelf of je gezin: een onbekende wandelroute, een spontaan bioscoopbezoek of een nieuw gerecht koken.

Het gaat er niet om méér uit te geven, maar om anders uit te geven. Variatie kan zelfs goedkoper zijn, omdat het draait om de verandering, niet om de prijs.

📄 Onderzoeken:

Gladstone et al. (2024) ontwikkelden het zogeheten Hedonic Adaptation Prevention-model. Hun onderzoek laat zien dat mensen die variatie aanbrengen in hun plezieruitgaven duurzamere positieve emoties ervaren. Niet de hoogte van de uitgave, maar de mate van afwisseling bepaalt hoe sterk en hoe lang geluk blijft hangen.

Hun conclusie sluit aan bij wat veel mensen intuïtief al weten: zelfs kleine variaties – een andere route naar je werk, een nieuw boekgenre, een spontane sociale activiteit – zorgen voor frisse energie en vergroten de kans op blijvend geluk.

Link met eerdere weken

• Planners vs. Doeners (week 3): planners hebben de neiging om te sparen en zichzelf weinig te gunnen, terwijl doeners vaak in herhaling vallen door steeds op dezelfde manier geld uit te geven. Variatie biedt een middenweg: planners kunnen zonder schuldgevoel kleinere, gevarieerde uitgaven doen, terwijl doeners hun geluk maximaliseren door meer afwisseling te zoeken.

• Loss Aversion (week 1): door variatie te omarmen, wordt het makkelijker om geld niet te zien als verlies maar als investering in nieuwe ervaringen.

• Mental Accounting (week 2): variatie kan versterkt worden door een “plezier-potje” in je mentale boekhouding, waarin je bewust budget vrijmaakt voor nieuwe activiteiten.

“Happiness is not about doing more of the same, but about doing the same things differently.”

Identiteitsgebonden consumptie

Zelfexpressie door consumptie

Volgens de self-congruity theory (Sirgy, 1982) zoeken mensen aankopen die passen bij hun actuele of ideale zelfbeeld. Consumptie is dus niet alleen functioneel, maar ook symbolisch.

Positieve effecten

• Authenticiteit: aankopen die aansluiten bij intrinsieke waarden versterken welzijn.

• Zingeving: ze dragen bij aan een gevoel van doelgerichtheid.

• Sociale verbondenheid: gedeelde identiteit (bijv. duurzaam leven, sportclubs) versterkt gemeenschapsgevoel.

Met een stel vrienden heb je besloten om een marathon te lopen en ter voorbereiding koop je nieuwe hardloopschoenen. Deze schoenen zullen ongetwijfeld bijdragen aan je geluk. Zeker als je het vergelijkt met de pizza die je op zaterdagavond bestelt nadat je besloten had om die dag toch niet te gaan trainen omdat het regende.

📄 Onderzoeken

Sprott, Czellar & Spangenberg (2009) toonden aan dat merken die congruent zijn met de identiteit leiden tot sterkere tevredenheid

Negatieve effecten

• Materialisme: wanneer consumptie draait om status of imago, verlaagt dit welzijn. Kasser & Ryan (1996) vonden dat materialistische waarden samenhangen met lagere levensvoldoening .

• Mismatch & spijt: aspiratie-aankopen die niet echt passen bij je identiteit veroorzaken dissonantie.

• Adaptatie: ook identiteitsaankopen verliezen hun glans als ze niet blijvend verbonden zijn met je dagelijks leven.

Dit is ook de reden dat veel mensen geen blijvend geluk ervaren van de aanschaf van een dure auto. Een groot deel van de consumptie is niet gelinkt aan passie, zingeving en je identiteit. Een deel van de aankoop zal gekoppeld zijn aan de motivatie voor status en imago. Hierdoor is er vaak geen blijvend geluk.

Link met eerdere weken

• Stress & Identiteit (week 4): uitgaven die congruent zijn met je identiteit verlagen stress; uitgaven die statusgedreven zijn vergroten juist stress en druk.

• Loss aversion (week 1): statusgoederen zijn kwetsbaar voor vergelijking en verliesgevoel (“ik loop achter”), waardoor ze eerder ontevredenheid dan geluk creëren.

🛠️ Praktische lessen

1. Maak een uitgaven-audit: welke aankopen dragen écht bij aan je geluk, welke niet?

2. Investeer in ervaringen: zet een groter deel van je budget om naar activiteiten en onderwijs.

3. Koop tijd terug: besteed geld om tijd te winnen voor zaken die je identiteit en welzijn versterken.

4. Geef bewust: maak van prosociaal uitgeven een gewoonte – klein of groot. Help anderen.

5. Check identiteit: stel jezelf de vraag: “Koop ik dit uit authenticiteit of om indruk te maken?”

📚 Bronnen (met DOIs)

• Nicolao, L., Irwin, J. R., & Goodman, J. K. (2009). Journal of Consumer Research. DOI: 10.1086/597049

• Stenlund, S., et al. (2024). Communications Psychology. DOI: 10.1038/s44271-024-00166-6

• Whillans, A. V., et al. (2017). PNAS. DOI: 10.1073/pnas.1706541114

• Whillans, A. V., Macchia, L., & Dunn, E. W. (2019). Science Advances. DOI: 10.1126/sciadv.aax2615

• Aknin, L. B., Dunn, E. W., & Norton, M. I. (2020). Journal of Personality and Social Psychology. DOI: 10.1037/pspa0000191

• Mogilner, C., & Norton, M. I. (2016). Current Opinion in Psychology. DOI: 10.1016/j.copsyc.2015.10.018

• Gladstone, J. J., et al. (2024). BMC Psychology. DOI: 10.1186/s40359-024-01599-8

• Sprott, D. E., Czellar, S., & Spangenberg, E. R. (2009). Journal of Marketing Research. DOI: 10.1509/jmkr.46.4.552

• Kasser, T., & Ryan, R. M. (1996). Journal of Personality and Social Psychology. DOI: 10.1037/0022-3514.79.5.878